Batılı Âlimlerin Fikir Babası Oldu / Berfin Gül

Abdurrahman es-Sufi

İSLAM biliminin en iddialı olduğu alanlardan astronomi dalında çığır açacak buluşlar gerçekleştiren meşhur astronom Abdurrahman es-Sufi, 903 yılında dünyaya gelmişti. Astronomi dalında kendinden önce çalışmalar gerçekleştiren âlimlerin gözlemlerine kendi gözlemlerini de katmak suretiyle, faaliyet alanında yeni bir dönem başlatan Es-Sufi, modern çağa etki eden üç büyük astronomi âliminden biri olarak kabul ediliyordu. Sabit yıldızların incelenmesi ve bunların kozmografik kataloğunun hazırlanmasında önemli rolü olan büyük astronom, ilim âleminde daha çok bu başarılı çalışmaları ile tanınıyordu.

48 Takım Yıldız

İslam bilim tarihinde derin izler bırakan âlimlerle çalışma fırsatı yakalayan es-Sufi gök bilimine olan yoğun ilgisi nedeniyle 48 takım yıldızı tek tek incelemişti. Es-Sufi önce her yıldız takımındaki bütün yıldızları incelemiş, bunların gökyüzündeki konumları, büyüklükleri ve renkleri ile ilgili bilgi vermişti. Büyük âlimin bu çalışması sonucunda elde ettiği veriler İslam ve Batı astronomları tarafından yoğun bir şekilde kullanılmış, bu yıldızlardan 94’ü de modern astronomi literatürüne girmeyi başarmıştı.

Gök Cisimlerinin Uzaklığı

Abdurrahman es-Sufi gök cisimlerinin uzaklığını ölçmek için de bir formül bulmuştu. Kendi geliştirdiği birimler astronomi dünyasında uzaklıkların ölçülmesinde çok sağlıklı bir şekilde kullanıldı. Büyük alim her yıldız takımının bir defa gökyüzünde görüldüğü, bir defa da gök küresinde görüleceği tarzda resimlerini çizmiş ve renklendirmişti. Es-Sufi daha sonra her yıldızın boylam, enlem ve büyüklüğünü belirleyerek bir katalog belirlemişti. Büyük alim kozmografik harita hazırlama geleneğinin modern çağa ulaşmasındaki en önemli köşe taşlarından biriydi.

İspanyol Ansiklopedisi

Es-Sufi yaptığı pek çok çalışmayla batılı astronomlara tesir etmişti. XIII. yüzyılda Castilla Leon Kralı X. Alfonso’nun hazırlattığı “Astronomi Bilgisi Kitabı” isimli dört ciltlik İspanyolca ansiklopedi, büyük ölçüde onun yaptığı çalışmaları içeriyordu. Büyük alimin “Kitabu Suveri’l-kevakibi’s-sabite” isimli çalışma, sadece bu ansiklopediye değil XV. ve XVI. yüzyıllarda da Viyana ve Nürnberg’deki ilim çevrelerine de etki etmişti.

Pek Çok Dil

Astronomi tarihinde derin izler bırakan çalışmalara imza atan büyük alimin “Kitabu Suveri’l-kevakibi’s-sabite” isimli kitabı sabit yıldızlar konusunda klasik bir eser haline gelmişti. Meşhur eser Farsça, İspanyolca, Fransızca, gibi pek çok dile çevrilmiş ve dünyanın önde gelen kütüphanelerinde yerini almıştı. Es-Sufi’nin ayrıca gök kürelerinden nasıl faydalanılacağını gösteren “Şemsüddevle” isimli kitabının el yazma bir nüshası da Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde yer alıyor.

Üç bin dirhem

Abdurrahman es-Sufi’nin astronomi aletlerini geliştirme noktasında da bilim dünyasına büyük katkıları olmuştu. Büyük alim üç bin dirhem ağırlığında yani yaklaşık 10 kiloluk bir gök küresi yapmış, gerçekleştirdiği analizler neticesinde usturlabın ölçme hassasiyetini de geliştirmişti. Es-Sufi, 123.5 cm çaplı bir halka kullanarak ekliptiğin eğimini ölçmüştü.