Ortaçağ’ın ‘Işığı’ Oldu

Şerafettin Ali Bin İsa

Batıda henüz göz hastalıklarının tedavisinin kapsamlı olarak keşfedilmediği bir dönemde Şerafettin Ali Bin İsa, 141 çeşit göz ilacı geliştirmişti. 10. asırda yaşayan büyük Türk İslam âlimi Şerafettin Ali Bin İsa el-Kehhal’ın göz hastalıkları üzerine yazdığı “Tezkiretü’l-Kehhalin” adlı eser asırlar sonra 15. yüzyılda Latince’ye çevrilecek ve yıllarca üniversitelerde okutulacaktı.
TÜRK İslam coğrafyasında özel bir öneme sahip olan göz hastalıkları 10. Yüzyılda Şerafettin Ali Bin İsa El Kehhal’ın çalışmalarıyla zirve noktaya ulaşmıştı. Batı dünyasında Jesu Haly olarak da bilinen Ali Bin İsa’nın çalışmaları asırlar sonra batıda keşfedilecek ve eserleri dilden dile çevrilecekti. Ali Bin İsa Ortaçağ’ın karanlık dünyasına bir ışık gibi doğan Müslüman Türk âlimlerinden yalnızca biriydi.

Oftalmalojinin Kurucusu

Doğum tarihi tam olarak bilinmese de 10. yüzyılda yaşadığı rivayet edilen Ali Bin İsa, bir ilim ve kültür şehri Bağdat’ta dünyaya gelmişti. Göz hastalıklarına tasavvuftan da gelen bir gelenekle o yılların İslam coğrafyasında ayrı bir önem veriliyordu. Bu sebeple göz hekimleri de diğer doktorlara nazaran daha hususi bir konumda bulunuyordu. Ali Bin İsa, yaptığı çalışmalarla göz hastalıkları yani oftalmolojinin kurucusu olarak anılıyordu.

Batı’nın İtirafı

Ali Bin İsa’nın en dikkat çeken özelliklerinden bir tanesi çok sistematik çalışmalar yapıyor olmasıydı. Zira eserlerinde göz hekimlerine verdiği öğütlerden ve deontolojik kaidelerden çok dikkatli bir hekim olduğu anlaşılıyordu. Günümüzde de şaşılık testi olarak bilinen Hirschberg testini bulan ünlü göz hekimi Hirschberg, yüzyıllar sonra onun için şu cümleleri söyleyecekti: “Bizler Avrupa’da 18. yüzyıla kadar göz hastalıkları sahasında bu eser seviyesinde bir esere rastlayamıyoruz.”
Yine tıp tarihi uzmanlarından göz hekimi Max Meyerhof da (1884-1951) “İlim dünyası sadece Doğu’da değil, Batı’da da ondan daha iyisini yazabilmek için, 19. asrın ortalarına kadar beklemek mecburiyetinde kalmıştır” itirafında bulunacaktı.

İlk Kez Ele Aldı

Ali Bin İsa’yı tüm dünyada tanıtan önemli eseri Tezkiretü’l-Kehhalin fi’l-Ayn ve Emraziha göz hastalıklarını ve yapısını anlatan en eski eser olarak kabul edilir. Bu kitapta pek çok göz hastalığını ilk kez ele alan Ali Bin İsa, henüz optik cihazların geliştirilmediği bir dönemde katarakt ameliyatı; kornea (saydam tabaka), üvea (damar tabaka) hastalıkları ve bu hastalıkların tedavileri ile alâkalı bilgiler vermişti.

Lokal anestezi yapıyordu

ALİ Bin İsa üç bölümden meydana getirdiği eserinde miyop, hipermetrop, gece körlüğü, şaşılık, görme siniri ve retina rahatsızlıkları ile bunların belirti ve tedavilerinden bahsediyordu. Ali Bin İsa’nın en dikkat çeken yönü ise ameliyat tekniklerinin henüz gelişmediği bir dönemde lokal anestezi ile göz ameliyatı yapıyor olmasıydı. Ali Bin İsa eserinde bu ameliyatı adamotu ve afyon bitkisiyle yaptığından bahsetmişti.